Ο φόβος της αποτυχίας

Οι άνθρωποι δεν φοβούνται πιο πολύ από όλα στη ζωή τους την ανεργία ή τις αρρώστιες. Ο φόβος της αποτυχίας και κατ’ επέκταση της απόρριψης είναι οι δύο πιο διαδεδομένοι φόβοι που φωλιάζουν μέσα μας. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζουν οι ειδικοί. Όπως και αν έχουν τα πράγματα, είναι γεγονός ότι οι περισσότεροι από εμάς φοβόμαστε να αποτύχουμε, με αποτέλεσμα να παραμένουμε άπραγοι σε δουλειές που μας καταπιέζουν, σε σχέσεις που δεν μας ταιριάζουν, σε ζωές που δεν μας ικανοποιούν. Πώς θα μπορέσουμε να μη φοβόμαστε την αποτυχία και να μάθουμε να προσπαθούμε;

Η ιστορία του Στέλιου 
«Μου αρέσει το γράψιμο. Πάντα μου άρεσε. Όταν μου είπαν ότι είμαι καλός σ’ αυτό και με παρότρυναν να το κυνηγήσω, αποφάσισα να το κάνω. Θεωρητικά, όμως. Γιατί πρακτικά με έπιασε τρομερό άγχος. “Κι αν δεν τα καταφέρω; Και αν δεν αρέσουν σε κανέναν όσα γράφω;”. Σύντομα, το άγχος έδωσε τη θέση του στην αναβλητικότητα: “Δεν μπορώ ακόμα να στείλω σε εκδοτικούς οίκους το βιβλίο μου. Πρέπει να το δουλέψω καλύτερα”. Και όσο περνούσε ο καιρός (χωρίς αποτέλεσμα) πέρασα σε δηλώσεις τύπου “Δεν υπάρχει περίπτωση να εγκρίνουν το γραπτό μου, γιατί, λοιπόν, να μπω στη διαδικασία να το στείλω;”». Η ιστορία του Στέλιου είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ανθρώπου που φοβάται την αποτυχία, που δυσκολεύεται να δοκιμάσει καινούργια πράγματα, που είναι απρόθυμος να αναλάβει αρμοδιότητες, που προτιμά να κάνει μόνο όσα γνωρίζει καλά και μπορεί να φέρει εις πέρας τέλεια. Ενός ατόμου που κυριεύεται από στρες, που είναι αναβλητικό, που δεν πιστεύει στον εαυτό του. Ο πυρήνας της δυσκολίας είναι ότι ο Στέλιος πιστεύει ότι δεν είναι αρκετά ικανός για να επιτύχει τον στόχο του, ενώ ταυτόχρονα ορίζει την επιτυχία ως την κατάκτηση του τέλειου αποτελέσματος στον στόχο που θέτει. Εφόσον δεν πιστεύει στις δυνάμεις του και φοβάται την αποτυχία, αναβάλλει διαρκώς την ενασχόληση με τον στόχο και όσο μεταθέτει χρονικά τη διαδικασία αυτή, τόσο δυναμώνει ο φόβος της αποτυχίας και ενισχύεται η πίστη του ότι αποκλείεται να επιτύχει.

Αποτυχία = Δυστυχία; 
Στη ζωή μας μαθαίνουμε ότι πρέπει να πετυχαίνουμε πάντα, να νικάμε, να προχωράμε μπροστά, ξεπερνώντας τα εμπόδια. Έχουμε μάθει να ταυτίζουμε την επιτυχία με την ευτυχία και την αποτυχία με τη δυστυχία. Η αποτυχία μάς γεμίζει δυσάρεστα συναισθήματα, μας κάνει να νιώθουμε ανεπαρκείς και αδύναμοι, μας ματαιώνει, μας ντροπιάζει και μας φοβίζει. Οι πεποιθήσεις αυτές έχουν δημιουργηθεί από τις εμπειρίες και τα ακούσματά μας. Ακόμα και αν δεν είναι δικά μας δημιουργήματα, αλλά έχουν επιβληθεί σε εμάς από την κοινωνία και την οικογένειά μας, τα πιστεύουμε έντονα και καθορίζουν τις σκέψεις και τις συμπεριφορές μας. Παρότι έως έναν βαθμό τα παραπάνω ισχύουν, εντούτοις η πραγματικότητα δεν είναι ακριβώς έτσι.

Πώς να διαχειριστούμε τον φόβο;
* Ο φόβος της αποτυχίας συνδέεται με την έννοια του άγνωστου. Προσπαθώντας να αξιολογούμε και να εξετάζουμε με λογικά επιχειρήματα την εκάστοτε κατάσταση, μπορούμε να ξεπεράσουμε τον φόβο. Εάν προετοιμαστούμε κατάλληλα και αντιληφθούμε τι έχουμε να αντιμετωπίσουμε σε περίπτωση που δεν εξελιχθούν καλά οι προσπάθειές μας, δεν θα μας φοβίζει το απειλητικό και καταστροφικό άγνωστο.
* Ας αναλογιστούμε τι θα συμβεί πραγματικά στην περίπτωση που όντως δεν επιτύχουμε τον στόχο μας. Εξετάζοντας το χειρότερο δυνατό σενάριο, δεν μεγαλοποιούμε την αποτυχία, ενώ μπορεί ακόμα και να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν είναι τόσο άσχημα τα πράγματα.
* Δεν χρειάζεται να θέτουμε έναν μεγάλο στόχο, αλλά μικρούς, πιο βατούς στόχους. Ας οργανώσουμε βήμα-βήμα τη σταδιακή διαδικασία που απαιτείται για την επίτευξη του στόχου μας. «Κόβοντας» τα όνειρά μας σε μικρότερα κομμάτια, ο φόβος συρρικνώνεται.
* Χρειάζεται να μειώσουμε τη μανία μας για τελειότητα, ώστε να αισθανθούμε πιο ελεύθεροι. Ας αναλογιστούμε από πού πηγάζει η ανάγκη μας για τέλειο αποτέλεσμα και ποιες είναι οι θετικές και αρνητικές επιπτώσεις της τελειοθηρίας στη ζωή μας.
* Καιρός να αναρωτηθούμε μήπως τελικά οι άλλοι δεν απογοητεύονται από εμάς αν τους δίνουμε λιγότερα, εάν δεν επιτυγχάνουμε το ιδανικό και το τέλειο. Τι θα γινόταν αν φτιάχναμε ένα γρήγορο γεύμα, αντί για μια μπελαλίδικη συνταγή; Αν κάναμε τα γενέθλια των παιδιών μας στο πάρκο, αντί να αναλωθούμε σε προετοιμασίες για ένα φανταχτερό πάρτι;

Πετυχημένες αποτυχίες 
Κάθε φορά που ξεκινάμε ένα καινούργιο βήμα στη ζωή, ελπίζουμε ότι θα πετύχει. Και τις περισσότερες φορές προσπαθούμε να προσαρμοστούμε κατάλληλα, να κάνουμε τα πάντα προκειμένου να τα καταφέρουμε. Και όμως, ορισμένες φορές στη γωνία μάς περιμένει η αποτυχία, η οποία μπορεί να είναι επώδυνη. Στην πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για μια αναπόφευκτη εμπειρία, την οποία μπορούμε να αξιοποιήσουμε για να βγούμε πιο σοφοί και δυνατοί. Οι αποτυχίες μάς δίνουν τη δυνατότητα να δούμε τα όριά μας και να ανακαλύψουμε δυνατότητες που δεν φανταζόμασταν ότι είχαμε. Αν συμφιλιωθούμε με την αποτυχία, αν μάθουμε δηλαδή να «χάνουμε», θα μπορούμε να τη δούμε ως ένα βήμα προς μια νέα ζωή. Κάθε φορά που δεν επιτυγχάνουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα, χρειάζεται να υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας ότι το πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι θέσαμε έναν στόχο και προσπαθήσαμε για αυτόν κάνοντας ό,τι είναι δυνατόν για εμάς και επιτρεπτό από τις συνθήκες. Ακόμα και αν αποτύχουμε, πετύχαμε να τολμήσουμε.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗ δρ. ΝΑΤΑΛΙΑ ΚΟΥΤΡΟΥΛΗ, MSc, ψυχολόγο υγείας, με εκπαίδευση στη Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία και τη Συμβουλευτική, διευθύντρια στο Κέντρο Εφαρμοσμένης Ψυχοθεραπείας και Συμβουλευτικής.